2004-2014-cü illər ölkədə
aparılan ciddi iqtisadi islahatlar maliyyə sektorunda da özünü təzahür etməyə
başladı. Maliyyə bazarlarının tənzimlənməsi üzrə normativ hüquqi baza
hazırlanmış və onun beynəlxalq təcrubəyə uyğunlaşdırılması istiqamətində işlər aparılmışdır.
AMB-nin məlumatına əsasən, 2014-cu ilin sonuna məcmu kapital 4,3 milyard manat
olmaqla, ÜDM-in 7,3 faizini təşkil etmişdir, həmçinin illik bank kreditləşməsinin
orta illik artım tempi 30 % təşkil etmişdir. M
2015-ci ildə manatın kəskin
ucuzlaşması və neftin qiymətlərinin aşağı düşməsi bank sektoruna da təsirsiz
ötüşmədi. Banklarda əmanətlərin dollarlaşmasının 50%-dən 80%-ə qalxdı, problemli
kreditlərin həcmində ciddi artımlar qeydə alındı. Bir sıra bankların Məcmu
Kapitalın Adekvatlıq Əmsalı (MKAƏ) Mərkəzi Bankın qoyduğu minimal normativlərin
cavab vermədiyi üçün həmin bankların sayı 43-dən 30-a endirildi, ümumi bank
işçilərinin sayı 20 % azaldı.
Korporativ idarəetmə
standartlarının aşağı səviyyədə olması, bankların restrukturizasiya prosesinə və
zərərlə işləyən bankların konsolidasiyaya az meylli olması, strateji planın tərtibatında
buraxılan ciddi səhvlər zərərli bankların hələ də bazarda qalmasına və maliyyə
sektorunda ciddi şəkildə risklərə səbəb olmuşdur. Düzgün tərtib olunan strateji
plan bankı böhrandan çıxaran ən əsas amillərdən biri sayılır.
Bank strategiyası – qarşıya qoyulan hədəflər, vəzifələr
və məqsədləri təyin edən fəaliyyətin konseptual əsasıdır. Bank strategiyası gələcək
bazarlara, məhsullara, təşkilati strukturlar, menecerlər üçün onların fəaliyyət
riskləri ilə əlaqəli qərarların qəbul edilməsi üçün istiqamətləndirici rol
oynayır eyni zamanda
ümumi bank menecmentinin sisteminin fundamentidir. Strategiya özündə bankın
missiyasını təmin etmək və hədəflərə çatmağa kömək edən detallı və hərtərəfli
kompleks plan təqdim edir. [5]
Bankın strateji planını informasiya nöqteyi cəhətdən
müəyyən etmək çox çətindir. Buna baxmayaraq strateji planı özündə bir sıra
komponentləri əlavə etməlidir :
- Bankın missiyası marketinq tədbirlərinin həyata keçirilməsinin
birinci mərhələsində təyin olunur və strateji planlaşdırmada geniş istifadə
edilir.
- Bazarın indiki vəziyyəti özündə bankın fəaliyyət
göstərdiyi ayrı seqmentlərdə vəziyyəti əks etdirməlidir. Hər seqmentin bazar-istehsal xüsusiyyətinin istifadəsi
ilə tədqiqatı strateji planda bazar cəlbediciliyi səviyyəsini xarakterizə edən
faktorları əks etdirir və yalnız bu və ya digər seqmentlərin keyfiyyətinə uyğun
nəticələri formalaşdırır.
- Bankın strategiyasına təsir edən
faktorların qiymətləndirilməsi, rəqabətin qiymətləndirilməsinin
daha çox vurğulandığı strateji planın ən vacib komponentlərindən biridir. Bu qiymətəndirmə bazar imkanları analizi mərhələsində,
daha dəqiq desək bankın mikromühiti analizində aparılır. Planda bankın zəif və
güclü tərəflərinin göstərilən xidmətlərin keyfiyyəti və qiymətlərinə uyğun dəqiq
analizi aparılmalıdır.
- Təsərrüfat portfelinin
strateji inkişafı
bankın fəaliyyət göstərdiyi hər bir bazar iştirakçısı üçün investisiyanın
prioritet istiqamətlərini təyin edir. Amma əsaslandırılmayan formada vəsaitlərin
yatırımı çox az əhəmiyyət daşıyır. Elə ona görə də strateji plan dəqiq formada
bazarın hər bir iştirakçısı və vəsaitlərin ölçüsü üçün dəqiq hədəfləri
formalaşdırılmalıdır.
- Təhlükə və imkanların qiymətləndirilməsi.
Strateji plan özündə bazar
təhlükələrini qiymətləndirilməsini, həmçinin bankın hərəkət etdiyi və ya etmək
istədiyi hər bir seqmentdə məqsəd və vəzifələrə çatmaq imkanlarını özündə əks
etdirməlidir. Bu qiymətləndirmə bazarın mövcud vəziyyəti və rəqabətə əsaslanır.
İndi isə A şirkəti üzərindən tətbiq olunan
strategiyanı təhlil edək [3] (cədvəl 1):
Cədvəl 1
A bankın
əsas maliyyə göstəriciləri
Göstəricilər
(mln manatla)
|
Bank sektoru
|
A Bankı
|
A Bankın
xüsusi payı
|
Aktivlərin həcmi
|
|||
01/01/2016
|
34906.0
|
663.5
|
1.90%
|
01/12/2016
|
31030.0
|
467.5
|
1.50%
|
Artım tempi
|
-11,1%
|
-29.5%
|
|
Kreditlərin həcmi
|
|||
01/01/2016
|
21199.5
|
401.7
|
1.89%
|
01/12/2016
|
16444.6
|
143.8
|
2.51%
|
Artım tempi
|
-22.4%
|
-35.2%
|
|
Depozitlərin
həcmi
|
|||
01/01/2016
|
15409.5
|
261
|
1.69%
|
01/12/2016
|
16563.0
|
232
|
1.40%
|
Artım tempi
|
+7.48
|
-11.1%
|
Cədvəl 1-də A şirkətində 2016-cı il üzrə bank sektorunun ümumi vəziyyəti təhlil edilmişdir. Təhlil zamanı məlum olmuşdur ki, aktivlərin bank sektorundakı payı 2015-ci ilin sonuna 1.90% təşkil edirdisə, 2016-cı ilin sonuna bu rəqəm 1.50% təşkil edir. Manatın devalvasiyası nəticəsində əhalinin kredit götürmə qabiliyyətinin aşağı düşməsi, Azərbaycan Beynəlxalq Bankında (ABB) gedən restrukturizasiya prosesi bütün bank sektoru ilə yanaşı A şirkətinin aktivlərinə də təsir göstərmiş oldu. Kredit portfelinin həcminin ümumi bank sektorundakı payına baxdıqda 2015-ci ilin sonuna 1.89% təşkil edirdisə, 2016-cı ilin sonuna bu rəqəm 2.51% təşkil etdi. Depozitlərin həcminin ümumi bank sektorundakı payına baxdıqda 2015-ci ilin sonuna 1.69% təşkil edirdisə 2016-cı ilin sonuna 1.40% təşkil etdi. Buna əsas səbəb kimi bankların bağlanması fonunda əhalinin banklara olan inamının azalması, A şirkətinin faiz dərəcələri çox aşağı olması ilə bağlı olub.Kapital vəziyyətini təhlil etsək görərik ki, bankın vəziyyəti mükün normativ tələblərə tam cavab verir. Belə ki, A şirkətin I dərəcəli kapitalının həcmi Mərkəzi qoyduğu normativdən 2 dəfə, məcmu kapital əmsalı isə minimal normadan 1.7 dəfə çoxdur, ani likvidlik əmsalı isə minmal normadan 4 dəfə yüksədir.
A şirkəti mövcud şoklardan özünü qorumaq üçün gələcək strateji
planında bir sıra məqamlara toxunub və bunlar aşağıdakılardır:
-
İnternet bankinqi təkmilləşdirmək və mobil bankinqdən istifadəni
genişləndirmək;
-
İpoteka kreditinə, o cümlədən sosial ipoteka kreditinə yönəldilən vəsaitlərin
həcmini artırmaq;
-
Kredit qoyuluşunun əsas hissəsini iqtisadiyyatın real sektoruna yönəltməklə
biznesin inkişafına dəstək vermək;
-
Plastik kartlar bazarında bazar payını 0,05%-dən 1%-ə kimi qaldırmaq,
beynəlxalq ödəniş sistemlərinin tamhüquqlu üzvü olmaq və s.
İndi isə B şirkəti üzərindən tətbiq
olunan strategiyanı təhlil edək [4] (cədvəl 2):
Cədvəl 2 B bankın
əsas maliyyə göstəriciləri
Göstəricilər
(mln manatla)
|
Bank sektoru
|
B bankı
|
B bankın
xüsusi payı
|
Aktivlərin həcmi
|
|||
01/01/2016
|
34906.0
|
322,1
|
0.92%
|
01/12/2016
|
31030.0
|
285,9
|
0.92%
|
Artım tempi
|
-11,1%
|
-11.2%
|
|
Kreditlərin həcmi
|
|||
01/01/2016
|
21199.5
|
277.1
|
1.30%
|
01/12/2016
|
16444.6
|
217.2
|
1.32%
|
Artım tempi
|
-22.4%
|
-21.6%
|
|
Depozitlərin
həcmi
|
|||
01/01/2016
|
15409.5
|
85.43
|
1.69%
|
01/12/2016
|
16563.0
|
92.69
|
1.40%
|
Artım tempi
|
+7.48
|
+8.49%
|
Cədvəl 2-də B şirkətində 2016-cı il üzrə bank sektorunun ümumi vəziyyəti təhlil edilmişdir. Təhlil zamanı məlum olmuşdur ki, aktivlərin bank sektorundakı payı 2015-ci ilin sonuna 0.92% təşkil edirdisə, 2016-cı ilin sonuna bu rəqəm dəyişməyərək 0.92% təşkil etdi. Son illər ölkə iqtisadiyyatında baş verən iqtisadi şoklar B şirkətinin aktivlərinə təsir göstərmədi. Kredit portfelinin həcminin ümumi bank sektorundakı payına baxdıqda 2015-ci ilin sonuna 1.30% təşkil edirdisə, 2016-cı ilin sonuna bu rəqəm 1.32% təşkil etdi. Depozitlərin həcminin ümumi bank sektorundakı payına baxdıqda 2015-ci ilin sonuna 1.69% təşkil edirdisə 2016-cı ilin sonuna 1.40% təşkil etdi. Buna əsas səbəb kimi bankların bağlanması fonunda əhalinin banklara olan inamının azalması, B şirkətinin faiz dərəcələri çox aşağı olması ilə bağlı olub.Kapital vəziyyətini təhlil etsək görərik ki, bankın vəziyyəti mükün normativ tələblərə tam cavab verir. Belə ki, B şirkətin I dərəcəli kapitalının həcmi Mərkəzi qoyduğu normativdən 7 dəfə, məcmu kapital əmsalı isə minimal normadan 4 dəfə çoxdur, ani likvidlik əmsalı isə minmal normadan 2 dəfəyə yaxın çoxdur.
A şirkəti mövcud şoklardan özünü qorumaq üçün gələcək strateji
planında bir sıra məqamlara toxunub və bunlar aşağıdakılardır:
-
Mobil bankinqdən istifadəni genişləndirmək və internet bankinqi daha
da təkmilləşdirmək;
-
İqtisadiyyatın real sektoruna kredit qoyuluşlarının sayının
artırılması;
-
Bank fəaliyyətinə görə ilk 5-liyə düşmək;
-
Plastik kartlar bazarında bazar payını 0.5%-dən 2%-ə qaldırmaq və bu
pay üzrə ilk 10-luğa düşmək;
-
Bankın xərclər strukturunda inzibati və ümumi xərclərin həcminin 3 dəfəyə
kimi azaltmaq.
Nəticə: Əgər biz sağlam dayaqlara malik, iqtisadiyyatımızın şah damarı
olan bank və digər maliyyə təşkilatlarını
görmək istəyiriksə aşağıdakı məsələləri həll etməliyik:
Ø Bank sisteminin kapitallaşması və likvidliyin təmin edilməsi,
Ø Qeyri-işlək aktivlərin
restrukturizasiya planının işlənib hazırlanması,
Ø Maliyyə inklüzivliyinin
yüksəldilməsi,
Ø Emitentlər və maliyyə
bazarı vasitəçiləri üçün əlverişli mühitin yaradılması,
Ø İnvestorların maliyyə
bazarlarına çıxışın əldə edilməsi,
Ø Banklararası pul bazarında aktivliyin
artırılması,
Ø Banklarda daha sağlam risk
idarəetməsinin təmin edilməsi,
Ø Bankların rəqəmsal
transformasiyasının sürətlənməsi üçün tənzimlənmə mexanizminin təkmilləşdirilməsi,
Ø Banklara qoyulan minimal
nizamnamə kapitalının artırılması,
Ø Zərərlə işləyən bankların
konsolidasiya proseslərinin hüquqi mexanizminin işlənib hazırlanması.
0 Yorumlar